بی‌تردید در میان شهرهای ترکیه، استانبول با جاذبه‌های فرهنگی فراوان، بیشترین تعداد گردشگر را دارد. این شهر کهن با تاریخ غنی از دیرباز، حلقه اتصال اروپا و آسیا بوده است.
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این دیار کاخ و موزه توپکاپی استانبول است. در این مطلب از وبلاگ پرشین استار شما را با این مکان تاریخی بیشتر آشنا خواهیم کرد.
تاریخچه کاخ و موزه توپکاپی (Topkapi Palace Museum)
سلطان محمد فاتح پس از فتح استانبول، بی‌درنگ دستور به ساخت سرایی شاهانه داد. ساخت این کاخ در سال 1459 آغاز و در 1478 میلادی به پایان رسید و ینی‌سرای (کاخ جدید) نامیده شد و تا زمان نقل مکان سلطان عبدالمجید به کاخ دلمه باغچه در 1853، طی 500 سال اقامتگاه رسمی سلاطین عثمانی و مقر اصلی امپراطوری عظیم عثمانی بود.
از قرن نوزدهم، به سبب وجود توپ‌های عظیم جنگی در خارج از دروازه کاخ تابستانی مجموعه، این مکان را توپکاپی (دروازه توپ) نامیدند. پس از سقوط سلطنت عثمانی، این مکان به دستور آتاتورک، رهبر ترکیه مدرن، در سال 1924 به موزه تغییر کاربری یافت و درهای آن برای بازدید همگان گشوده شد.
توپکاپی از معدود بناهای غیرنظامی باقی‌مانده از اواخر قرون وسطی است که خوی و خصلت معماری شرقی خود را کاملا حفظ کرده است. تاثیر معماری‌های هم‌عصر خود مثل معماری عراق در دوره عباسی و نیز معماری ایرانی در این بنا مشهود است. نخستین ویژگی هنر و معماری شرقی یعنی کاربردی بودن فضاها کاملا در این مجموعه مشاهده می‌شود، خلاف معماری قصرهای غربی که بنایی واحد در فضایی وسیع ساخته می‌شد.
کاخ و موزه توپکاپی یک طبقه، به مساحت 82000 متر مربع در محوطه‌ای وسیع بود و حصاری طولانی پیرامون آن قرار داشت. بنا بر مطالعات باستان‌شناختی، این کاخ در محل ارگ قدیم یونان ساخته شده است که در دوره بیزانس نیز استفاده می‌شد. بخشی از دیوار کاخ، روبه دریا و بخشی از آن رو به خشکی قرار دارد. دیوار رو به خشکی به همان شکل قدیم خود بر جای مانده و در هر 50 متر، یک برج مراقبت ساخته شده است.
محوطه بیرونی سنگفرش‌شده موزه و کاخ توپکاپی یادگاری از سلطان احمد سوم در قرن هجدهم است که با داشتن گلکاری و چشمه‌ای به سبک روکوکو، زیبایی ورودی را دوچندان کرده است.
باب همایون
دیوارهای رو به خشکی 4 دروازه دارند که سه دیواره برای خدمات و یکی برای تشریفات بوده است؛ دروازه اخیر، اصلی‌ترین و نخستین ورودی کاخ، به باب همایون مشهور است. پس از آن حیاطی معروف به حیاط سپاه در سایه انبوه درختان چنار قرارگرفته که امروزه بلیت‌فروشی موزه در این بخش است.
در گذشته، این حیاط تفرج‌گاهی خلوت، محل آمد و شد مردم عادی، مکانی برای سان دیدن سلطان از نظامیان و نیز جایگاهی برای نگهداری اسب‌ها در روزهای جشن و مجالس سلطنتی بوده است؛ غرفه‌‌های چاپ و فروش کتاب، محل عرضه محصولات صنعتگران چرم و نیز مرکز ضرب سکه در این حیاط قرار داشته‌اند. از بناهای زیبای این بخش کلیسای بیزانسی هاگیا ایرنه بازمانده از قرن چهارم میلادی است.
باب‌السلام
در انتهای حیاط اول، به دورازه دوم کاخ می‌رسیم که باب سلام نام دارد و در گذشته مردم عادی از این دروازه راهی به درون کاخ نداشته‌اند. سبب نام‌گذاری این ورودی سلام کردن به سلطان بوده و هر شخص هنگام ورود باید سلام می‌کرد و وارد حیاط دوم یا حیاط دیوان می‌شد.
امروزه در این محل، بلیت‌های موزه کنترل می‌شود. در سمت راست حیاط، آشپزخانه کاخ قرارداشته که بنا به قول معروف، حدود 800-1000 آشپز و کمک‌آشپز در آن غذای روزانه 4000-8000 فرد حاضر در کاخ را تدارک می‌دیدند.
امروزه این بنا به ظرف‌خانه بدل شده، در آن ظروف نقره‌ای، چینی و بلورین سلطنتی نمایش داده می‌شوند. سمت چپ این حیاط نیز دیوان قرار دارد که محل کار وزرا و صدراعظم و محل بازدید دولتمردان با سفیران خارجی بوده است.
باب السعد یا باب السعاده
سومین دروازه، دروازه شادی و حیاط این مجموعه محل برگزاری مراسم جشن و سرور بوده است. نگهبانی و حراست این محوطه بر عهده خواجگان سفیدپوست بوده و افراد فقط با مجوز سلطان، قادر به ورود این بخش از کاخ بودند. این حیاط خود به چندین حیاط تقسیم می‌شد که بخش‌های خصوصی ویژه سلاطین به شمار می‌رفتند. حرم‌سرای مشهور عثمانی با اتاق‌های فراوان در این قسمت قرار دارد که می‌توان زیباترین کاشی‌کاری‌ها و تزیینات وابسته به بنا را در آن مشاهده کرد.
در آخرین حیاط این بخش که آخرین حیاط کاخ نیز محسوب می‌شود، باغ شخصی سلطان یا صوفی همایون قرار دارد؛ محوطه‌ای پر از لاله و گل‌های سرخ و اتاق‌هایی با نام بغداد و ایروان که به یادبود فتوحات عثمانی نام‌گذاری شده و امروزه محلی برای نوشیدن چای و قهوه‌اند. سلاطین عثمانی در ماه رمضان، وعده افظار را در این حیاط به سر می‌بردند.
تالارها
از جاذبه‌های اصلی کاخ و موزه توپکاپی، تالار خزانه است که گنجینه‌ای از نفیس‌ترین اشیا در آن نگهداری می‌شود. در این تالار مجموعه‌ای غنی از غنایم جنگی، تاج، پوشاک و شمشیرهای جواهرنشان سلاطین عثمانی، الماس 86 قیراطی قاشق‌چی، چندین تخت پادشاهی از جمله تخت نادرشاه افشار و نیز خنجر زمردنشان سلطان محمود نگهداری می‌شود.
دیگر قسمت بسیار جذاب این موزه، سالن آثار مقدس است که مجموعه‌ای از اشیای منسوب به پیامبر و امامان را شامل می‌شود. اشیای شخصی پیامبر در این این بخش عبارت از برده (خرقه)، عمامه، سجاده، شمشیر، چند قدمگاه (جای پا) طلایی، دو دندان شکسته و موی سر ایشان است.
همچنین شمشیر حضرت علی، لباس حضرت فاطمه، عصای حضرت موسی، زره و استخوان دست حضرت یحیی، عمامه حضرت یوسف، پرده‌ها و قفل و کلید کعبه از اشیای شاخص این مجموعه‌اند. اشیای این بخش با تلاش سلطان سلیم از بغداد، قاهره، مکه و مدینه گردآوری شده‌اند.
کتابخانه
دیگر بخش کاخ و موزه توپکاپی، کتابخانه است که مجموعه‌ای 200 هزار نسخه‌ای شامل کتب خطی، مینیاتور و دیگر کتاب های نفیس اسلامی دارد. در این بخش، کلکسیونی از قلم و قلم‌تراش‌های سلاطین عثمانی، بزرگ‌ترین مجموعه نگارگری دنیا شامل شاهکارهای نگارگری از جمله شاهنامه و برخی از نگاره‌های اثر هنرمندان دوره صفوی و کتاب‌هایی به خط فارسی متعلق به دوره صفوی موجود هستند.
قیمت بلیت کاخ و موزه توپکاپی
قیمت بلیت برای افراد بومی 60 لیر و برای توریست‌ها 150 لیر می باشد؛ برای بازدید از حرم‌سرا و کلیسای هاگیا ایرنه باید بلیت جداگانه تهیه شود.
ساعات بازدید از کاخ و موزه توپکاپی
ساعات کاری کاخ و موزه توپکاپی در نیمه اول سال (1 آوریل تا 1 اکتبر: ۹ صبح تا ۶ غروب) و در نیمه دوم سال (1 اکتبر تا 1 آوریل: ۹ صبح تا ۵ غروب) می باشد.
روزهای سه‌شنبه و صبح روزهای تعطیل مذهبی موزه تعطیل است.
لازم به ذکر است که بازدید از کل مجموعه نیز نیمی از روز زمان می‌برد.
نکات مهم برای بازدید از کاخ و موزه توپکاپی
- رعایت شئونات اسلامی برای بازدید از سالن اشیای مقدس الزامی است.
- ورود افراد به این سالن با لباس‌های باز و کوتاه ممنوع است.
- استفاده از کالکسه کودکان و نیز عکاسی از سالن خزانه، سالن پوشاک سلاطین و تالار اشیای مقدس ممنوع است.
فصل مناسب برای بازدید از کاخ و موزه توپکاپی چه زمانی است؟
در تمامی طول سال می‌توان به راحتی از موزه و کاخ توپکاپی بازدید کرد؛ اما در فصل بهار، این مجموعه زیبایی بیشتری دارد.
موقعیت و آدرس موزه و کاخ توپکاپی
کاخ و موزه توپکاپی در میدان سلطان احمد از محله سلطان احمد، یکی از مناطق قدیمی شهر استانبول واقع شده است.
دسترسی به این منطقه با اتوبوس، مترو و تراموا میسراست.
نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس و مترو به این مجموعه، ایستگاه گولهانه و سلطان احمد است.
از چه مکان های دیدنی در نزدیکی کاخ و موزه توپکاپی می توان بازدید کرد؟
پس از بازدید از موزه وکاخ توپکاپی، می‌توان از موزه ایاصوفیه، مسجد سلطان احمد، آب‌انبار باسیلیکا، موزه باستان‌شناسی و پارک گولهانه در نزدیکی این بنا بازدید کرد.
سخن پایانی
بازدید از کاخ و موزه توپکاپی استانبول، پنجره‌ای کوچک رو به بخشی مهم از تاریخ کشور ترکیه، یعنی امپراطوری عثمانی است. در این بازدید، افزون بر لذت بردن از هنر و تمدن شرق، با داستان‌های تاریخی این بنا نیز آشنا می‌شوید.